PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ

Kafa Sinirleri

Kranial sinirler, beyinden çıkan ve kafatası tabanındaki deliklerden geçerek baş ve boyuna dağılan 12 çift sinirdir. Bu sinirlerden X. Kafa çifti olan N. Vagus göğüs ve karın organlarına kadar dağılır. Kafa çiftlerinin numaralandırılması beyne bağlanış sırasına göre (önden arkaya doğru) yapılmıştır. Numaralar özeldir ve değişmez. Kranial sinirler şunlardır;

1. I. Kafa Çifti: (N. Olfactorius - Koku siniri): Sensitiv bir sinirdir. Koku uyarılarını temporal lobdaki koku merkezine götüren duyu siniridir. Burun boşluğunda başlar serebrumda sonlanır. 
2.  II. Kafa Çifti: (N. Opticus - Görme siniri): Sensitiv bir sinirdir. Görme duyusu taşır. Merkezi gözün retina tabakasındadır. Aldığı görme ile ilgili uyarıları oksipital lobdaki görme merkezine götüren duyurucu sinirdir. 
3.  III. Kafa Çifti: (N. Oculomotorius - Göz oynatıcı sinir): Motor ve parasempatik lifler taşıyan bir sinirdir. Orta beyinden çıkar. Göz kaslarına motor lif taşır. Gözün aşağı-yukarı, içe-dışa hareketlerini ve göz kapağının hareketlerini sağlar. Parasempatik lifleri pupillayı daraltır. 
4.  IV. Kafa Çifti: (N. Trochlearis -Göz kaslarına giden sinir): Gözün hareketlerini yapmasını sağlayan motor lifler taşıyan bir sinirdir. Orta beyinden çıkar. 
5. V. Kafa Çifti: (N. Trigeminus -Üçüz sinir): Karışık bir sinirdir. Hem motor hem de duyu sinir liflerini taşır
6. VI. Kafa Çifti: (N. Abducens -Gözü dışa döndüren sinir): Motor sinir lifleri taşır. Ponstan çıkar. Gözü oynatır ve dış yana döndürür. 
7.  VII. Kafa Çifti: (N.Facialis -Yüz siniri) Yüz siniridir. Motor, duyu ve parasempatik lifler taşır. Ponstan çıkar. Tat duyusunu alır. Dil mukozası, damak ve tükrük bezlerine parasempatik lifler taşır. Tükrük salgısını artırır. 
8.  VIII. Kafa Çifti: (N. Vestibulo cochlearis, N. Acusticus - İşitme ve Denge siniri): Sensitif lifler içeren iki kökten oluşur. Ponstan çıkar. Vestibular sinir denge ile ilgili, cochlear sinir ise işitme ile ilgilidir. 
9.  IX. Kafa Çifti: (N. Glossopharyngeus -Dil yutak siniri): Motor, duyu ve parasempatik lifler taşır. Bulbustan çıkar. Motor sinir lifleri yutak ve dil kaslarının bir bölümüne, duyu sinir lifleri ise dilin arka kısmı, yutak ve orta kulakta dağılıp duyumlar alır. Parasempatik lifler ise kulak altı tükürük bezlerine gider. Tükürük salgısını artırır. 
10.  X. Kafa Çifti: (N. Vagus – Serseri sinir): Kranial sinirlerin en uzunu ve en geniş dağılıma sahip olanıdır. Bulbustan çıkar. İç organlara motor, duyu ve parasempatik lifler taşıyan karma bir sinirdir. Göğüs boşluğunda kalp, akciğerler, bronşlar, soluk borusu ve gırtlağa dallar verir. Karın boşluğu içinde karaciğer, safra kesesi, yemek borusu, böbrekler, mide, bağırsak ve pankreasa dallar verir. 
11.  XI. Kafa Çifti: (N. Accessorius -Kafa spinal siniri) :Motor bir sinirdir. Çene, boyun ve omuz kaslarına lifler verir. Bulbustan başlar, trapez kas ve sternokleidomastoid kasta sonlanır. 
12.  XII. Kafa Çifti: (N. Hypoglossus - dil altı siniri ): Motor bir sinirdir. Dil kaslarına lifler vererek hareketini kontrol eder. Bulbustan çıkar.

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ

BEYİN(CEREBRUM)

Beyin, tüm beynin en büyük ve en kompleks parçasıdır. Üzeri girintili çıkıntılıdır. Önden arkaya doğru uzunlamasına derin bir yarıkla sağ ve sol yarım küreye (hemisfer) ayrılır. Bu iki yarım kürenin arasındaki yarığa, fissura longitidunalis cerebri denir. Her iki hemisfer tabanda corpus callosum ile birbirine bağlanır. Cerebrumun sağ yarımküresi vücudun sol, sol yarımküresi de vücudun sağ tarafını yönetir. Örneğin; sağ el sol yarımküre, sol el sağ yarımküre tarafından kontrol edilir.

Beyin yarım kürelerinin dış yüzeyinde sulcus centralis (rolando oluğu ), sulcus lateralis cerebri (sylvıus yarığı), sulcus parieto – occipitalis, sulcus calcarinus ve sulcus cinguli gibi önemli oluklar bulunur. Her yarım küre dört ana loba ayrılmıştır. Frontal, parietal, temporal ve oksipital olmak üzere her lobun farklı işlevleri vardır. Bu loblar, adlarını koşĢu oldukları kafa kemiklerinden alır.

Resim:1.4 Beyin lobları

•  Frontal Lob (Alın lobu) Beynin en gelişmiş ve en büyük lobudur. Beyin yarım kürelerinin dış yüzünde bulunan, arkada rolando oluğu ile paryetal lobtan, yanlarda ise sylvius yarığı ile temporal lobtan ayrılır. Alın lobu üzerinde motor ve duyu merkezleri ile konuşma merkezi ( broca merkezi) bulunur. 
•  Parietal Lob (Yan kafa lobu) Yan kafa lobunu, önde rolando oluğu, aşağıda sylvius yarığı, arkada ise sulcus parieto occipitalis sınırlar. Bu lob üzerinde duyu merkezlerinin yanı sıra duyuların değerlendirildiği öğrenme, hafıza ve mantık gibi merkezlerde bulunur. 
•  Temporal Lob (ġakak lobu) Yukarıda sylvius yarığı ile sınırlandırılan bu lob ile art kafa lobu arasında belli bir sınır yoktur. Bu lob üzerinde işitme duyusunun alınması ve düzenlenmesi ile ilgili temel işitme merkezleri bulunur. Koku ve tat merkezleri de temporal lobda yer alır. 
•  Oksipital Lob (Art kafa lobu) Hemisferin arka kısmında bulunan piramit biçimindeki lobdur. Görme ve görüntüleme merkezleri bu alanda yer alır. Bunun hasarında görme defektleri ortaya çıkar.

ARA BEYİN(DİENCEPHELON)

Ara beyin, orta beyin ile beyin yarım küreleri arasındadır. 3. karıncık (ventrikül) içine yerleşmiştir. 

 Ara beyin; thalamus, hypothalamus, epithalamus ve supthalamustan meydana gelir.

• THALAMUS

Thalamus, ara beynin en büyük ve en alt bölümüdür İçteki anlamındadır. Gri cevherden yapılmştır Ana görevi; vücuttan gelen duyu bilgisini daha yüksek beyin kabuğu bölgelerinin okuyabileceği bir biçime çevirerek ilgili bölgelere yollamak ve yine beyin kabuğundan gelen emirleri daha alt seviyedeki ilgili bölgelere iletmektir. Koku hariç cerebruma giden tüm bilgilerin gidiş aynı zamanda geliş yeridir.Alınan duyular, burada düzenlendikten sonra cerebruma yollanır. 

• HYPOTHALAMUS

Hypothalamus, thalamusun altında yerlşiktir. Hipofiz bezi ince bir sapla hypothalamusa bağlıdır. Hipofizin salgıları hipothalamus tarafından kontrol edilir.

 Hpothalamusun işlevleri şunlardır :

•  Açlık ve tokluk merkezi buradadır. Bu iki merkez birbirine zıt çalışır 
•  Hipofiz bezi ve diğer bezlerden hormon salgılanmasını kontrol eder. 
•  Susama merkezi buradadır. Bu merkez uyarıldığında su dengesinin sağlanması için ADH (antidiüretik hormon) salgılayarak daha çok suyun geri emilmesini sağlar. 
•  Uyku ve uyanıklık halini ayarlar. Retiküler formasyondan beyin korteksine giden sinir yolları hipotalamustan geçer. Bu sinir yollarının zarar görmesi durumunda, (travma) uyku veya koma durumu ortaya çıkar. 
•  Seksüel faaliyetleri yönetir. 
•  Ağrı, korku, kızgınlık, heyecan ve şiddetgibi hislerin kontrolünde rol alır. 
•  Vücut sıcaklığını ayarlama merkezi buradadır ilgili reseptör aldığıilgilerle azaltarak ya da artırarak sıcaklığın dengede tutulmasını sağlar.

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ

                        

                             MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ

Merkezi sinir sistemi, santral sinir sistemi olarak da adlandırılır. Tüm beyin ve medulla spinalisten (omurilik) oluşmaktadır. MSS’nin yapısında beyaz cevher (substantia alba ), gri cevher, (substantia grisea) bulunur. Gri katmanda, sinir hücrelerinin gövdeleri; ak katmanda ise uzantıları bulunur. Beyinde gri cevher (boz) dışta, beyaz cevher içtedir. Omurilikte gri cevher içte, beyaz cevher dıştadır. 

Tüm Beyin ve Bölümleri

BEYİN SAPI (Truncus encephali):Mesencephalon (Orta beyin) Pons (Köprü) Medulla oblangata (Soğanilik& bulbus ) 

ARA BEYİN (DİENCEPHALON):Thalamus Hipothalamus Epithalamus Subthalamus

LİMBİK SİSTEM Hipokampüs Amigdala Singulat girus Foniks 

BEYİN (CEREBRUM) (CEREBRAL KORTEKS):Gri cevher: (Yüksek işlevler kabuk kısımda yapılır.) Beyaz cevher: (içinde bazal ganglionlar vardır.)

BEYİNCİK(CEREBELLUM) 

Tüm Beyin Sapı

Tüm beyin sapı, anatomik olarak omuriliği beyne bağlayan bir köprü gibidir. Üst merkezlerle, medulla spinalis arasındaki bilgi taşıyan sinir liflerinin geçtiği bölgedir. I., II. cranial sinirler dışında diğer cranial sinirler buradan çıkar. Tüm beyin sapı, soğanilik, köprü ve orta beyin olmak üzere üç kısımdan oluşur.

• Soğanilik

Beyin sapının en alt bölümünde bulunan medulla oblangata, medulla spinalisin devamı olup birinci boyun omuru atlasın ön kemeri hizasından başlar ve art kafa kemiğinde bulunan foramen magnum denilen delik düzeyinde devam eder. Yukarı kısmı ise pons ile birleşir. Omuriliğin üst kısmı ile pons arasında beyinciğin altındadır. 

• Köprü (Pons)

Beyin sapının ortasında köprü gibidir. Medulla oblangata ile mesencephalonu birleştirdiği için bu adı almıştır. Pons; 2,5 – 3 cm uzunluğunda, 3,5 -4 cm genişliğindedir. V. (N. Trigeminus -üçüz sinir), VI. (N. Abducens- gözü dışa döndüren sinir), VII. (N.Facialis - yüz siniri) ve VIII. (N. Vestibulo cochlearis, N . Acusticus- iĢitme ve denge siniri) kranial sinirlerin çekirdekleri burada bulunur. Solunum kontrolüne katkıda bulunur. Afferent ve efferent sinir yolları ponstan geçer. Santral sinir sisteminin parçalarını birbirine bağlar.

• Orta Beyin 

    Pons ve ara beynin arasında yer alan orta beyin, beyin sapının en kısa bölümüdür. III. (N. Oculomotorius -göz oynatıcı sinir) ve IV. (N. Trochlearis -Göz kaslarına giden sinir) kranial sinir çekirdekleri burada bulunur. Beyin sapından cerebral hemisferlere (beyin yarımkürelerine) bilgi taşır. Pupilla refleksi ile yürüme ve yer değiştirme merkezi buradadır. Dopamin salgılayan merkezleri taşır. Dopamin eksikliğinde parkinson hastalığı, fazlalığında ise şizofreni görülür.

   Beyin sapının büyük bölümü, beyaz madde arasında dağılmış az miktarda gri maddeden oluşmuştur. Orta beyinde retiküler formasyon alanı bulunur. Retiküler formasyon alanı aynı zamanda omurilik ve diencephalon içinde de yayılmıştır. Retiküler formasyonun hem duyusal hem de motor fonksiyonları vardır. İskelet kasının kasılma tonusunu ayarlayan yüksek beyin bölgelerinden uyarılar alır. 

Resim:1.2

Retiküler formasyon ayrıca korteksi, gelen duyusal sinyallere karşı uyarır. Retiküler formasyonun bu kısmına, retiküler aktive edici sistem (RAS) denir. Bu kısım; uykudan uyanmayı, uyanık kalmayı, bilincin açılmasını ve devamını sağlar. Kulak göz ve deriden gelen impulslar RAS’ın etkili uyaranlarıdır. Örneğin zil sesi, kuvvetli bir ışık ya da çimdik atılması ile RAS’ın beyin korteksini uyarmasıyla uykudan uyanılır. 

Resim:1.3 Beyin sapı bölümleri

SİNİR SİSTEMİ

                                   SİNİR SİSTEMİ

     Sinir sistemi, (systema nervosum) vücudun sinir hücreleri ve sinir liflerinden oluşan en karmaşık sistemdir. Değişik duyu organlarından gelen binlerce bilgi, bu sistem sayesinde taşınır, işlenir ve bunlara uygun cevaplar oluşturulur. Hücrelerin yaşamlarını sürdürebilmeleri, iç ortamın sıcaklık ve kimyasal içerik yönünden sürekli olarak değişmez tutulmasına bağlıdır. İç ortamın değişmez tutulmasına yani iç dengeye, homeostazis denir.

    Sinir sistemi, vücudun elektrokimyasal iletişim ağıdır. Basit ya da karmaşık her türlü davranış, beynin değişik bölgelerinde yer alan nöron denilen sinir hücrelerinin etkinliği ile gerçekleşir. Beynin çalışabilmesi için nöronlar arasında iletişim zorunludur. Bu iletişim, aksiyon potansiyelleri denilen elektriksel sinyallerle sağlanır. Sinir sistemi iç ve dış (çevre koşulları ) ortamdaki değişiklikleri reseptörler ile algılar. Reseptörler sinir hücreleri ile bağlantıları sayesinde ısı, ışık, mekanik gibi enerji tiplerini sinir hücresinde aksiyon potansiyeline dönüştürür.

SİNİR SİSTEMİNİN GÖREVLERİ

• Vücut iç koşullarının kontrolünü sağlar. Örneğin; troid bezinin uyarılarak hormon salgılanması gibi. 
• Hareketlerin istemli kontrolünü sağlar ve istemli hareketleri başlatır. Örneğin; isteğimizle yürümek gibi. 
• Omurilik reflekslerinin kontrolünü sağlar. Sıcak bir cisme dokunduğumuzda, elimizi hızla çekmek gibi. 
• Hafıza ve öğrenme için gerekli deneyimlerin özümsenmesini sağlar.

SİNİR SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ

• Uyarılabilme: (İrritabilite) : İç ve dış ortamda oluşan değişiklikler, duyu sinirlerinin uçlarında bulunan reseptörler tarafından alınır. 
•  İletebilme: (Codüktivite): Reseptörler tarafından alınan uyartılar, afferent sinirler ile beyin omuriliğe taşınır. 
•  Duyuları algılama: (Correlation) :Merkeze gelen bilgiler değerlendirilir ve yorumlanır. 
•  Uyarıya cevap verme: (Reaksiyon) :
  Merkezden verilen cevaplar motor sinirlerle tepki verecek olan  kas veya salgı bezine iletilir. Örneğin: araç kullanırken kırmızı ışıkta ayak gaz pedalından çekilir, frene  basılır. 

Resim:1.1 SİNİR SİSTEMİ YAPISI